1. Giới thiệu chung
Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo Phát triển Cộng đồng (RTCCD) là một trong những tổ chức tiên phong trong việc lồng ghép việc thúc đẩy bình đẳng giới, phòng chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em vào các hoạt động can thiệp cộng đồng. RTCCD đặc biệt chú trọng tới các nhóm yếu thế trong xã hội như phụ nữ và trẻ em, dựa trên bằng chứng khoa học về sức khỏe tâm thần của người mẹ, phát triển trẻ toàn diện và bình đẳng giới. Bên cạnh các chương trình nổi bật về sức khỏe bà mẹ – trẻ em (từ năm 1998) và phát triển trẻ toàn diện (ECD, từ năm 2014), RTCCD xác định phòng chống bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em (No VAW/VAC) là một lĩnh vực trọng tâm, có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tinh thần, hạnh phúc gia đình và sự phát triển của thế hệ tương lai.
Từ năm 2008, RTCCD đã lồng ghép giới vào các nghiên cứu, các mô hình can thiệp, và xây dựng các khóa học trực tuyến và khóa học trực tiếp tới cha mẹ, cán bộ y tế và cán bộ công tác xã hội. Những nỗ lực này hướng tới mục tiêu giảm thiểu các hình thức bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em, góp phần xây dựng một môi trường gia đình an toàn, bình đẳng và yêu thương.
2. Nghiên cứu về quan điểm giới và bạo lực trong gia đình
Năm 2018-2020, RTCCD và đại học Monash (Úc) thực hiện nghiên cứu thực nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát theo cụm (cRCT) tại 84 xã phường thuộc tỉnh Hà Nam, với 1.245 phụ nữ mang thai và người chồng tham gia. Dữ liệu thu thập bao gồm:
- Tiền sử bạo lực với phụ nữ mang thai (VAW);
- Tình trạng sức khỏe tâm thần (DASS-21);
- Quan điểm giới và hành vi đối với vợ, con;
- Các yếu tố xã hội học, kiến thức sức khỏe dinh dưỡng và phát triển trẻ.
Nghiên cứu cũng ghi nhận mối tương quan giữa quan điểm giới bất bình đẳng của nam giới và khả năng sử dụng bạo lực, khẳng định nhu cầu cấp thiết của các chương trình can thiệp hướng tới nam giới.
Năm 2020, RTCCD phối hợp với đối tác quốc tế thực hiện nghiên cứu về thái độ và hành vi giới của nam giới đối với quyền của người phụ nữ và tìm hiểu mối liên hệ giữa quan điểm giới – hành vi bạo lực.
Kết quả cho thấy gần 30% phụ nữ từng chịu bạo lực từ bạn tình, bao gồm bạo hành tinh thần, thể xác hoặc tình dục trong suốt cuộc đời, trong đó có khoảng 6% trong số đó bị bạo lực trong sáu tháng đầu sau sinh. Nghiên cứu của RTCCD đồng thời cho thấy trải nghiệm này là yếu tố nguy cơ lớn đối với các vấn đề sức khỏe tâm thần của người mẹ trong giai đoạn trước và sau sinh. Dữ liệu theo dõi chưa công bố cũng cho thấy: phụ nữ bị bạo lực trong sáu tuần đầu sau sinh có khả năng sinh con bị còi cọc ở tuổi lên ba cao gấp bốn đến bảy lần so với phụ nữ bình thường.
Trung tâm RTCCD cũng đã thực hiện nghiên cứu (2020) đo lường cách người lớn trong gia đình áp dụng kỷ luật với trẻ khi trẻ làm điều không vừa ý, sử dụng bảng hỏi MICS của UNICEF và hiện tại (2025) đang thu thập thông tin tại 5 tỉnh/thành phố qua khảo sát cộng đồng.
3. Can thiệp tại cộng đồng
RTCCD đã hiệu chỉnh khóa học trực tuyến của Tổ chức Y tế Thế giới dành cho cán bộ y tế về phát hiện và hỗ trợ phụ nữ mang thai bị bạo lực gia đình khi họ tới cơ sở y tế khám (vì bất kỳ lý do gì) và đã xây dựng thành khóa học trực tuyến bằng tiếng Việt thông qua tài liệu đọc, video và cung cấp công cụ sàng lọc và thực hành trợ giúp.
Nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ và cộng tác viên công tác xã hội trong việc phát hiện, hỗ trợ và can thiệp sớm các trường hợp phụ nữ và trẻ em bị bạo lực, RTCCD đã phát triển chuỗi khóa học trực tuyến chuyên sâu về bạo lực trên cơ sở giới (VAW) và hỗ trợ sức khỏe tâm thần dựa trên hiểu biết về sang chấn.
Chương trình bao gồm các khóa học được thiết kế khoa học, cập nhật theo bằng chứng khoa học thực tiễn và khung hướng dẫn quốc tế, giúp học viên không chỉ hiểu sâu về hiện tượng bạo lực gia đình mà còn biết ứng dụng các kỹ năng can thiệp, hỗ trợ tâm lý và tự chăm sóc bản thân trong quá trình làm việc.
Thông qua nền tảng kynangctxh.vn, RTCCD phát triển “Khóa 5 – Phát hiện và hỗ trợ sớm cho phụ nữ mang thai bị bạo lực gia đình”, trong đó chuyên sâu về phát hiện sớm, trị liệu và tư vấn cho nạn nhân bạo lực giới, kết nối nạn nhân với mạng lưới cộng tác viên công tác xã hội, cán bộ hội phụ nữ và cán bộ địa phương. Khóa học tập trung vào quy trình trợ giúp, công cụ đánh giá, kỹ năng bảo mật thông tin và phối hợp liên ngành, nhằm đảm bảo hỗ trợ nạn nhân bạo lực được an toàn, hiệu quả và phù hợp với bối cảnh văn hóa Việt Nam.
Bên cạnh đó, “Khóa 4 – Hỗ trợ hàn gắn và can thiệp trị liệu” được thiết kế nhằm nâng cao hiểu biết của người học về các hậu quả tâm lý của sang chấn nghiêm trọng, đồng thời trang bị phương pháp tiếp cận trị liệu và hỗ trợ dựa trên hiểu biết về sang chấn (trauma-informed care). Khóa học giúp cán bộ công tác xã hội và cộng tác viên nhận diện các giai đoạn đau buồn, mất mát, hiểu cơ chế sang chấn và phản ứng cảm xúc, từ đó thực hành các kỹ năng hỗ trợ hàn gắn và tự chăm sóc bản thân khi làm việc trong môi trường có nguy cơ tổn thương cảm xúc cao.
Đồng thời, RTCCD cũng đã triển khai thí điểm dự án (2023-2024), hướng tới công nhân khu công nghiệp – nhóm có nguy cơ cao xảy ra bạo lực gia đình và kỷ luật khắc nghiệt với trẻ. Hai khóa học trực tuyến (“Kiểm soát cảm xúc cha mẹ” và “Giao tiếp tích cực với con”) và hội thảo trực tiếp với công nhân tại nhà máy đã thu hút hơn 3000 công nhân học. Dự án nhằm mục tiêu giảm tỷ lệ cha mẹ dùng hình phạt khắc nghiệt và tăng hành vi giao tiếp yêu thương trong gia đình. Dự án được đánh giá là mô hình khả thi và có thể mở rộng, phù hợp với chiến lược quốc gia về bình đẳng giới và chương trình “Đẩy mạnh các hoạt động học tập suốt đời cho công nhân lao động tại các doanh nghiệp đến năm 2030” theo Quyết định số 1268/QĐ-TTG được Thủ tướng chính phủ phê duyệt.
RTCCD đặt mục tiêu mở rộng các chương trình học trực tuyến và can thiệp cộng đồng tới ít nhất 1 triệu công nhân và cha mẹ tại các khu công nghiệp, góp phần xây dựng môi trường sống an toàn, yêu thương cho phụ nữ và trẻ em Việt Nam.
Đặc biệt, trong chương trình Early Journey of Life (EJOL) tập trung vào 2000 ngày đầu đời của trẻ, RTCCD lồng ghép thúc đẩy vai trò của người chồng – người cha trong chăm sóc phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ. Chương trình tăng cường hình ảnh của người cha ở các sách gia đình, video và tranh thông điệp thông qua người cha làm việc nhà, chăm sóc trẻ, thể hiện yêu thương với vợ con. Các thông điệp khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới về bình đẳng giới được đưa vào video và sách để người chăm sóc trẻ tiếp cận và học tập làm theo. 2 video “Người chồng tốt” và “Người cha tốt” của EJOL được rất nhiều phụ nữ hưởng ứng và chia sẻ cho chồng xem.
EJOL áp dụng các chiến lược sau nhằm thúc đẩy sự tham gia của nam giới vào các buổi hướng dẫn học kỹ năng làm cha mẹ tích cực:
- Mời các ông bố, ông bà cùng tham gia buổi học nhóm và buổi tư vấn hộ gia đình;
- Tổ chức sinh hoạt câu lạc bộ trùng với ngày tiêm chủng để tăng tỷ lệ nam giới tham dự;
- Trao thưởng cho những câu lạc bộ có sự tham gia tích cực của nam giới.
Sau sáu tháng triển khai, tỷ lệ tham gia của nam giới tăng lên 40%, trong khi tỷ lệ tham gia của ông bà tăng gấp đôi, đạt 47%. Nhiều phụ nữ cho biết chồng họ trở nên nhẹ nhàng hơn, thường xuyên phụ giúp việc nhà và chủ động chăm sóc con nhỏ.
Nhờ tích hợp yếu tố bình đẳng giới vào chương trình can thiệp, EJOL không chỉ góp phần nâng cao sức khỏe tinh thần và chất lượng mối quan hệ gia đình, mà còn đóng vai trò phòng ngừa và giảm thiểu bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em (VAW/VAC), hướng tới xây dựng một môi trường gia đình an toàn, yêu thương và phát triển toàn diện cho mọi thành viên.
4. Tiếp cận tổng thể và định hướng phát triển
Các hoạt động của RTCCD trong lĩnh vực VAW/VAC được xây dựng trên khung can thiệp đa tầng:
- Nghiên cứu và bằng chứng: xác định nguy cơ, mối liên hệ giữa bạo lực – sức khỏe tinh thần và thể chất ở người mẹ và trẻ em.
- Đào tạo và nâng cao năng lực: cung cấp công cụ, kỹ năng và kiến thức cho cán bộ tuyến cơ sở để nhận diện, hỗ trợ kết nối và bảo vệ các trường hợp phụ nữ bị bạo lực.
- Truyền thông và thay đổi hành vi: thúc đẩy mối quan hệ gia đình tích cực, bình đẳng và không bạo lực.
Định hướng của RTCCD đối với bình đẳng giới:
- Lồng ghép bình đẳng giới vào các hoạt động nghiên cứu và can thiệp ở các chủ đề khác như phát triển trẻ toàn diện, công tác xã hội, phòng chống tác hại rượu-bia-thuốc lá.
- Mở rộng can thiệp để thúc đẩy bình đẳng giới, giảm bạo lực với phụ nữ và trẻ em ở các khu công nghiệp – nơi ít có các hoạt động nghiên cứu và can thiệp về lĩnh vực này.
- Phối hợp với Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam để thể chế hóa các quy định phòng chống bạo lực gia đình với phụ nữ và trẻ em, và xây dựng đội ngũ nhân sự sẵn có trong mỗi nhà máy xí nghiệp để phát hiện sớm các trường hợp bạo lực, tư vấn và chuyển tuyến (nếu cần).