Lắng nghe để thấu hiểu – Đồng hành để phát triển toàn diện cùng trẻ em Mông, Dao, Nùng tại xã Tùng Vài và Quản Bạ (Tuyên Quang)

Trong khuôn khổ Chương trình Hành trình đầu đời, từ ngày 8–13/8/2025, đoàn công tác RTCCD đã có chuyến làm việc tại hai xã Tùng Vài và Quản Bạ. Chuyến đi không chỉ là dịp lắng nghe câu chuyện từ các gia đình dân tộc Mông, Dao, Nùng, mà còn nhằm tìm kiếm giải pháp để lồng ghép bền vững nuôi dạy con tích cực vào dịch vụ y tế và cộng đồng.

1. Đi từ thực tiễn đến chính sách: Hành trình đầu đời từng bước đồng hành cùng cộng đồng dân tộc

• Hoạt động tại hộ gia đình (08–10/08/2025):
  Bốn thành viên trong đoàn – đến từ các lĩnh vực tâm lý, y tế công cộng, truyền thông và y học dự phòng – đã ở cùng bốn hộ gia đình người Mông, Dao, Nùng. Những bữa ăn đơn sơ, giấc ngủ chập chờn, cách chăm con tự nhiên giữa núi rừng… tất cả đều được quan sát, ghi chép và lưu giữ như những mảnh ghép quan trọng để hiểu hơn về đời sống nuôi dạy trẻ nơi đây.

• Làm việc với cán bộ y tế và cộng đồng (11–12/08/2025):
  Trung tâm RTCCD đã có cơ hội trao đổi cùng 24 cặp vợ chồng, toàn bộ cán bộ y tế xã và y tế thôn bản về việc lồng ghép nuôi dạy con tích cực vào tiêm chủng mở rộng.

• Tham vấn cấp lãnh đạo (13/08/2025):
  Làm việc với Sở Y tế, CDC tỉnh, Đài PT&TH để giới thiệu chương trình EJOL/Hành trình đầu đời, bàn về cách triển khai bền vững, truyền thông địa phương và những điều chỉnh cần thiết.

2. Đánh giá từ nhóm công tác và phương án lồng ghép chương trình Hành trình đầu đời phù hợp với bà con dân tộc Mông, Dao, Nùng

2.1 Dinh dưỡng và mức sống

Qua quan sát, nhóm công tác nhận thấy trẻ em Dao và Nùng thường có chế độ ăn đa dạng hơn so với trẻ em Mông, nhờ điều kiện địa lý thuận lợi và nguồn thực phẩm phong phú hơn. Ngược lại, nhiều bà mẹ người Mông trong giai đoạn mang thai vẫn còn thiếu kiến thức về dinh dưỡng. Bữa ăn thường chỉ xoay quanh ngô và rau loãng, khiến thai kỳ thiếu chất và sữa mẹ sau sinh không đủ dồi dào. Đây là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng cần có những hướng dẫn trực quan, gần gũi — chẳng hạn video hướng dẫn cách đa dạng hóa bữa ăn từ chính nguồn thực phẩm sẵn có tại địa phương, chú trọng bổ sung đạm và cải thiện khẩu phần sau sinh.

2.2 Vai trò của người cha trong nuôi dạy trẻ

Ở nhiều hộ gia đình, vai trò chăm sóc trẻ em chủ yếu thuộc về người mẹ và bà, trong khi người cha thường xuyên đi làm xa. Dù đàn ông nơi đây hiền lành, ít bạo lực, nhưng sự gắn kết tình cảm giữa cha và con vẫn khá mờ nhạt. Đây là khoảng trống quan trọng mà chương trình hướng tới bù đắp: khuyến khích người cha tham gia vào những khoảnh khắc đời thường như bữa ăn, trò chuyện, chơi đùa để con cảm nhận được tình thương trọn vẹn từ cả hai phía.

2.3 Kích thích phát triển và chuẩn bị đi học

Một điểm chung dễ thấy là trẻ em rất ít khi được trò chuyện, khen ngợi, hay tiếp cận với sách và đồ chơi giáo dục. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng giao tiếp và sự tự tin khi đến tuổi đi học. Vì vậy, những nội dung truyền thông sắp tới sẽ tập trung hướng dẫn cha mẹ cách khen ngợi đúng cách, áp dụng kỷ luật tích cực, và tận dụng nguyên liệu sẵn có tại bản để tự làm trò chơi giúp trẻ hứng khởi, sẵn sàng bước vào trường lớp.

2.4 An ninh an toàn cho trẻ dân tộc thiểu số

Trong nhiều bản làng, trẻ nhỏ thường vui chơi gần suối, mương mà không có sự giám sát thường xuyên. Điều này tiềm ẩn nguy cơ tai nạn, đặc biệt là đuối nước và chấn thương. Giải pháp được đưa ra là sản xuất các video hướng dẫn sơ cứu cơ bản, đồng thời truyền tải thông điệp phòng ngừa tai nạn, bảo vệ trẻ em ngay từ trong gia đình và cộng đồng.

2.5 Nguy cơ tiềm ẩn từ các thiết bị màn hình

Không ít trẻ nhỏ đã được tiếp xúc sớm với điện thoại thông minh và TV, trong khi cha mẹ gần như không kiểm soát nội dung hay thời lượng. Thói quen này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển não bộ và kỹ năng xã hội của trẻ, nhất là dưới 2 tuổi. Chính vì thế, chương trình khuyến nghị tạo ra các video cảnh báo tác hại, đồng thời gợi ý những hoạt động thay thế vừa an toàn vừa gắn kết gia đình.

2.6 Ngôn ngữ truyền thông

Ở nhiều gia đình, nhất là người cao tuổi, tiếng Việt chưa thật sự thông thạo, khiến việc tiếp cận thông tin gặp khó khăn. Để khắc phục, các sản phẩm truyền thông sẽ được sản xuất bằng tiếng Mông, Dao, Nùng, đồng thời lồng tiếng và phụ đề tiếng Việt, phát sóng qua truyền hình địa phương hoặc loa truyền thanh thôn bản. Nhờ vậy, thông điệp sẽ đến được với nhiều thế hệ trong cộng đồng.

2.7 Tiêm chủng tại vùng dân tộc thiểu số

Tại vùng dân tộc thiểu số, các điểm tiêm chủng phần lớn diễn ra ở ngoại trạm và phụ thuộc vào đội ngũ y tá thôn bản. Đây chính là cơ hội để lồng ghép nuôi dạy con tích cực: đào tạo y tá thôn bản hướng dẫn cha mẹ thực hành 12 bài nuôi dạy con ngay trong buổi tiêm, biến mỗi lần tiêm chủng trở thành một buổi học ngắn gọn nhưng thiết thực.

2.8 Cơ hội lồng ghép vào sự kiện cộng đồng, lan tỏa các giá trị tích cực

Ngoài dịch vụ y tế, các sự kiện cộng đồng như Ngày hội Đại đoàn kết, 8/3 hay 20/10 có thể trở thành dịp quý giá để tổ chức hoạt động hướng dẫn chăm sóc trẻ, đặc biệt dành cho ông bà – những người thường trực tiếp chăm cháu. Đây là cách để thông điệp nuôi dạy con tích cực không chỉ dừng lại trong gia đình hạt nhân, mà còn lan tỏa trong cả cộng đồng.

Chuyến công tác tại Quản Bạ (Tuyên Quang) đã mang lại cái nhìn thực tế về cuộc sống và nhu cầu của trẻ em dân tộc thiểu số. Các phát hiện này sẽ được chuyển hóa thành video, tài liệu và hoạt động cộng đồng trong Chương trình Hành trình đầu đời, đảm bảo thông điệp gần gũi, thiết thực và bền vững.

Bởi chúng tôi tin rằng: mọi trẻ em – dù ở bản làng xa xôi hay thành phố – đều xứng đáng có một khởi đầu công bằng và hạnh phúc trong 2.000 ngày đầu đời.